Zgodnie z art. 12 ustawy z 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych pracodawca jest zobowiązany do zwolnienia członka OSP (strażaka‑ratownika) z obowiązku świadczenia pracy na czas udziału w działaniach ratowniczych, akcjach, szkoleniach lub ćwiczeniach, organizowanych przez uprawnione podmioty (gminę, PSP itp.), oraz na czas niezbędny do odpoczynku po ich zakończeniu.
| Podstawa prawna Art. 12. Ustawa o ochotniczych strażach pożarnych Obowiązek zwolnienia strażaka ratownika OSP od świadczenia pracy Pracodawca zwalnia od świadczenia pracy strażaka OSP biorącego udział w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych, szkoleniach lub ćwiczeniach organizowanych przez gminę, Państwową Straż Pożarną lub inne uprawnione podmioty na czas ich trwania, a także na czas niezbędny do odpoczynku zgodnie z art. 132 nieprzerwany dobowy odpoczynek pracownika § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy. |
Podobnie, § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia MPiPS z 15 maja 1996 r. zobowiązuje pracodawcę do zwolnienia pracownika‑członka OSP na takiej samej podstawie, z ograniczeniem do maksymalnie 6 dni szkolenia pożarniczego w roku kalendarzowym
| Podstawa prawna Art 11 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy Zwolnienie od pracy pracownika celem udziału w akcjach ratowniczych, szkoleniu pożarniczym, postępowaniu Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych 1. Pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika: 1) będącego członkiem ochotniczej straży pożarnej – na czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych i do wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu, a także – w wymiarze nie przekraczającym łącznie 6 dni w ciągu roku kalendarzowego – na szkolenie pożarnicze, 2) będącego ratownikiem Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego – na czas niezbędny do uczestniczenia w akcji ratowniczej i do wypoczynku koniecznego po jej zakończeniu, 2a) będącego członkiem doraźnym Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych, ujętym na liście ministra właściwego do spraw transportu, na czas wyznaczenia przez przewodniczącego Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych do udziału w postępowaniu, 2b) będącego członkiem ochotniczej drużyny ratowniczej działającej w brzegowej stacji ratowniczej Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa “Służba SAR” – na czas niezbędny do uczestniczenia w akcji ratowniczej i do wypoczynku koniecznego po jej zakończeniu oraz na czas udziału w szkoleniach organizowanych przez Morską Służbę Poszukiwania i Ratownictwa, 3) na czas wykonywania obowiązku świadczeń osobistych, w trybie i na warunkach przewidzianych w odrębnych przepisach. 2. Zwolnienie pracownika od pracy w razie konieczności udziału w akcji ratowniczej następuje w trybie przyjętym przez służbę ratowniczą odpowiednią do organizowania takich akcji, zaś w celu uczestniczenia w szkoleniu pożarniczym – na podstawie wniosku właściwej terytorialnie jednostki organizacyjnej Państwowej Straży Pożarnej. Czas koniecznego wypoczynku pracownika po zakończeniu akcji ratowniczej ustala osoba, która kierowała taką akcją. |
Czy godziny akcji są płatne?
Nie — czas udziału w akcji ratowniczej lub szkoleniu nie jest czasem pracy i nie podlega wynagrodzeniu ze strony pracodawcy. To jest traktowane jako nieobecność usprawiedliwiona, ale niepłatna. Pracownikowi nie przysługuje wypłata za te godziny zgodnie z przepisem art. 80 zd. 2 Kodeksu pracy — jeśli brak jest szczególnego przepisu przewidującego wynagrodzenie.
| Podstawa prawna Art. 80. Kodeks Pracy Warunki wynagrodzenia za pracę Wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. |
Co zamiast wynagrodzenia?
Za udział strażaka ratownika OSP w akcji lub szkoleniu przewidziany jest ekwiwalent pieniężny, wypłacany z budżetu gminy. Zgodnie z art. 15 ustawy o OSP strażak‑ratownik otrzymuje ekwiwalent za każdą rozpoczętą godzinę udziału, niezależnie od wynagrodzenia etatowego.
Ekwiwalent wylicza się od momentu zgłoszenia gotowości lub wyjazdu – nawet jeśli w godzinie było kilka wyjazdów. Wysokość maksymalna nie może przekraczać 1/175 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego nocnym zgodnie z uchwałą rady gminy.
| Podstawa prawna Art. 15. Ustawa o ochotniczych strażach pożarnych Ekwiwalent pieniężny przysługujący strażakowi ratownikowi OSP 1. Strażak ratownik OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu, otrzymuje, niezależnie od otrzymywanego wynagrodzenia, ekwiwalent pieniężny. 1a. Ekwiwalent pieniężny otrzymują również: 1) kandydat na strażaka ratownika OSP, o którym mowa w art. 9 wymogi wobec kandydata na strażaka ratownika OSP i wykaz strażaków ratowników OSP ust. 2 pkt 1, 2) strażak ratownik OSP, który brał udział w działaniach, o których mowa w art. 3 zadania ochotniczych straży pożarnych pkt 7 – stosownie do posiadanych przez gminę środków finansowych. 2. Wysokość ekwiwalentu pieniężnego ustala, nie rzadziej niż raz na 2 lata, właściwa rada gminy w drodze uchwały. Wysokość ekwiwalentu pieniężnego nie może przekraczać 1/175 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej “Monitor Polski” na podstawie art. 20 ogłoszenie w “Monitorze Polskim” pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 1631 i 1674) przed dniem ustalenia ekwiwalentu pieniężnego. Ekwiwalent pieniężny nalicza się za każdą rozpoczętą godzinę liczoną od zgłoszenia wyjazdu z jednostki ochotniczej straży pożarnej lub gotowości do wyjazdu w celu realizowania zadań, o których mowa w art. 3 zadania ochotniczych straży pożarnych pkt 7, bez względu na liczbę wyjazdów w ciągu jednej godziny, a w przypadku kandydata na strażaka ratownika OSP – za każdą rozpoczętą godzinę szkolenia. Ekwiwalent pieniężny jest wypłacany z budżetu właściwej gminy. 3. Za czas nieobecności w pracy z przyczyn określonych w ust. 1 strażacy ratownicy OSP zachowują uprawnienie do innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą, przewidziane w odrębnych przepisach. |
Zaświadczenie i rekompensata
Pracodawca nie płaci wynagrodzenia, ale ma obowiązek wystawić zaświadczenie o utraconym wynagrodzeniu za czas zwolnienia od pracy (§ 16 ust. 2 rozporządzenia). Na jego podstawie pracownik może ubiegać się o rekompensatę finansową z właściwego organu (np. gminy).
A co z nieobecnością w pracy?
Czas nieobecności traktowany jest jako usprawiedliwiony, ale niepłatny okres. Jeżeli pracodawca wymagałby urlopu wypoczynkowego na ten czas, takie działanie należałoby uznać za naruszenie prawa, a pracownik może mieć roszczenie o wykorzystanie urlopu w innym terminie, zgodnie z art. 8 K.p.
Czy pracodawca może płacić?
Tak — jeżeli umowa o pracę, regulamin albo układ zbiorowy przewiduje, że pracownik‑członek OSP zachowuje prawo do wynagrodzenia za ten czas, wtedy pracodawca może wypłacać wynagrodzenie za akcje/szkolenia. W analogicznych przypadkach brak obowiązku rekompensaty z gminy, ale pracodawca może sam na to się zgodzić.
W skrócie
| Kwestia | Stan prawny |
|---|---|
| Zwolnienie z etatowej pracy na akcję/szkolenie | Tak — pracodawca musi zwolnić pracownika z obowiązku świadczenia pracy (art. 12 UoOSP, § 11 rozporządzenia) |
| Czy to są płatne godziny pracy? | Nie — to nie jest czas płatny, tylko usprawiedliwiona nieobecność niepłatna |
| Rekompensata / ekwiwalent | Tak — strażak‑ratownik otrzymuje z gminy ekwiwalent za każdą rozpoczętą godzinę (art. 15 UoOSP) |
| Rolą pracodawcy | Wystawienie zaświadczenia o utraconym wynagrodzeniu (§ 16 ust. 2 rozporządzenia) |
| Możliwość wypłaty przez pracodawcę | Tak — jeśli umowa/regulamin to przewiduje, może płacić normalne wynagrodzenie |
Przykład praktyczny (np. powodzie/podtopienia)
- Strażak‑ratownik OSP w godzinach swojej pracy etatowej otrzymuje wezwanie do akcji ratowniczej (np. przy powodzi).
- Może opuścić pracę bez urlopu, pracodawca go zwalnia.
- Czas nieobecności jest usprawiedliwiony, ale bez wynagrodzenia od pracodawcy.
- Pracodawca wydaje zaświadczenie o utraconym wynagrodzeniu.
- Strażak składa je do gminy i otrzymuje ekwiwalent godzinowy.
- Jeśli regulamin wewnętrzny przewiduje wypłatę przez pracodawcę, wtedy może mieć wynagrodzenie etatowe niezależnie od ekwiwalentu.
| Podstawy prawne Ustawa z 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych – o zwolnieniach, ekwiwalentach itp. (art. 12, art. 15). Rozporządzenie MPiPS z 15 maja 1996 r. w sprawie usprawiedliwiania nieobecności i zwolnień (§ 11 ust. 1 pkt 1 oraz § 16 ust. 2). Kodeks pracy (art. 8 i art. 80 zd. 2) – o nieobecnościach i braku płatności za nie przewidziane prawem okresy. |
Chcesz usprawnić pracę w swojej firmie. Planuj wszystkie zadania w Teamatria
